"Yanılıyorsun, Franz. İnsanlar sadece korkudan boyun eğmez. Bazen görev duygusuyla, bazen terfi ihtimaliyle, bazen de sadece 'normal' kalmak için eğilirler. Totalitarizm, celladı 'komşu'ya dönüştürür. Auschwitz’i işletenler sadece SS subayları değildi — evine ekmek götürmeye çalışan memurlar, çocuklarını okula bırakıp dönen muhasebecilerdi. Kötülük bağırmaz. Üniforma giymez. Kimi zaman bir form imzalayan eldir... Ve en tehlikelisi de budur: İnsan, yaptığı şeyin anlamını düşünmeyi bıraktığında, kötülük sıradanlaşır. "Absürt olan, teslimiyet değil —direnmek için daha çok sebep vermesidir. Sisifos’un taşı yokuştan aşağı yuvarlanırken gülümsemesi bundandı: ‘Ben seçtim’ diyebilmek."

Klipteki yanar dönerli, plastik süsler, beyaz sandalyeler, ucu fırfırlı etekler, yakası açık gömlekler ile sergideki lastik ayakkabılar, rengarenk sokak tabelaları geçmişin çarklarında öğütülüyor. Kısa bir mola için Feshane’ye uğrayan İstanbullunun tüketimine sunulan, cinayetlerin ve kayıpların kuşattığı bir toplumun hafızası nasıl oluyor da nostaljik bir düğün klibini andırıyor? Geçmiş, bir aile albümündeki fotoğrafın kenarında kalmış, diğer fertlerine göre daha eğreti duran bir evlatlığa nasıl dönüşüyor? Utancın ve suçun yüzümüze vurulmadığı bir geçmiş nasıl fütursuzca takdir topluyor? Sergi metni uzun, devam ediyor: “yıkıntılardan doğan bir estetik.. mitlere içkin anlatım olanakları.. örme ve çözme döngüsünün pratiğine bir gölge gibi.. soyu tükenmiş diller.. kayıp alfabelere dair hassasiyet..”

Belirtmek gerekir ki, Öğretmen Akademileri sadece öğretmenlerin pedagojik yaklaşımlarını şekillendirmekle kalmıyor, aynı zamanda geleceğin eğitimcilerinin geçmişi nasıl hatırlayacaklarını ve daha da önemlisi nasıl hatırlamalarının beklendiğini de imliyor. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli müfredatı, tarihsel olarak farklı medeniyetler tarafından şekillendirilmiş bir toprak olan Anadolu'yu ebedi ve münhasır bir Türk-Müslüman vatanı olarak yeniden çerçevelendiriyor. Bu müfredat, tarih bilincini yeniden yapılandırmak için Osmanlı nostaljisini Batı karşıtlığıyla birleştiren metapolitik bir strateji kullanıyor. Akademinin gözetim aygıtını, bu minvalde, hafıza mühendisliği işlevinden ayırmak mümkün değil. Akademinin yaklaşımı, aşırı sağın siyasi bir gündeme hizmet etmek için tarihsel hafızayı yeniden inşa etme stratejisiyle yakından paralellik göstermekte.

Ne var ki, son aylarda taşların biraz oynadığı hissediliyor. Başından itibaren batakta olan Suriye politikasında iktidarın bu sefer fark yaratacak arayışlara girdiğine dair belirtiler var. Cumhurbaşkanı Erdoğan yıllar boyunca Suriye’de Sünni-İslamcı bir yönetimi hakim kılmaya çalıştı; ne para, ne asker hiçbir şeyi esirgemedi. Ama bugün gelinen noktada, tam da emeline ulaşmış görünürken parçalanmaya yüz tutmuş bir Suriye ile, üstelik bir de İsrail ile karşı karşıya. Bu durumda, acaba Suriye’de PYD’den gayrı alternatifi görünmeyen bir Kürt devletinin oluşumuna razı olma aşamasına mı geldi? ‘Yerleşik düşman’ doktrininin öngördüğü stratejik bir ufka sahip olmadığı kesin de, acaba şartların dayatmasıyla mı bu aşamaya vardı?

Uluslararası Göç Örgütü, RSF saldırısı sırasında Zamzam’dan kaçmak zorunda kalanların sayısının 400 bine ulaştığını bildirdi. Bu insanlar, El-Faşir’in kuzeyinde, yiyecek ve suya erişimin son derece kısıtlı olduğu çorak bir araziye yerleştirildi. Ayakta kalmak için yaya ve bitkin halde Zamzam’ın yaklaşık 60 kilometre batısındaki Tavilah kasabasına gitmeye çalışanlar yolda yere yığıldı. Civardaki bir başka yerinden edilmişler kampı olan Abu Shouk da RSF tarafından tekrar tekrar saldırıya uğradı. Onlarca kişi hayatını kaybetti. Bu sadece bir yerinden edilme değil; aynı zamanda bir yok etme harekâtı. RSF’nin eylemleri, daha büyük bir terör kampanyasının parçası. Bu grup, sivillere karşı savaş aracı olarak yargısız infaz, cinsel şiddet ve bilinçli aç bırakma yöntemlerine başvurmakla suçlanıyor.

Nihayet postmodern çağ teşrif eder, boş zamanın harcanmaması, olabildiğince değerlendirilmesi gerekir düsturu ile zaman parçalanır. Her şey tuz buz olur. Artık küçük anlarla da mutlu olmak gerekir, aynı anda birçok iş yapmak gerekir, verimli olmak gerekir, o gerekir, bu gerekir. Çünkü zaman sınırlıdır. Çok az dönem vardır ki, günümüzdeki gibi kolunda saat, kucağında Google Kalender (!), zihninde hesap makinesi bu denli koşturmaca, bu denli boş zaman’a beyhude anlamlar yüklemece ile yaşanmış olsun. Çalışmanın tripallium denilen işkence aletinden türeyen o mendebur anlamından uzaklaşıp, kölelik değil de varoluşa anlam yükleme yöntemi olarak algılandığı bu birkaç on yıldır, zamanın dolusu da boşu da statünün göstergesi haline geliverir.

Söz konusu gençlerin isyankâr yatkınlıklarının niçin ve nasıl geliştiğine yönelik türlü izahlar yapıldı. Bir tarafta; gençleri, ülkenin derin buhranlı vaziyetinde kaybedecek hiçbir şeyi olmayan kurtarıcı ama umutsuz şövalyeler olarak gören aklınca onları takdis eden büyüklerinin övgüleri varken, diğer tarafta ise yine aynı gençleri kendi menfaatlerini tayin etmekten aciz gören, onları kâdiri mutlak devletin damgalama ve etkisizleştirme mekanizmalarından haberdar eden pek kalender nasihatçilerin tavsiyeleri vardı. Fakat gerçeği örten bu idealist yaklaşımlardan farklı olarak gerçekçi bir kavrayış çok azdı. Gençlere dönük gerçekçi bir kavrayıştan bahsetmenin en temel koşulu inceleme nesnesini belirlenebilir bir hale sokarak onu soyutluktan kurtarmaktır. Gençler evet ama hangi gençler?

İkinci temel argüman ise İmamoğlu’nun adaylığının “yasal” zeminde mümkün olmaması durumunda Cumhurbaşkanlığı kampanyasının yine onun üzerine inşa edilmesi ve seçimde onun işaret edeceği bir adayın seçimleri kazanarak zamanı geldiğinde emaneti İmamoğlu’na teslim etmesi. CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in de savunduğu bu argümanın esin kaynağı ise Gül-Erdoğan modeli. Bu argümanın/hedefin yanlışlığı ise iki nedene dayanıyor. Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanma ihtimalinin yüksek olması nedeniyle 45 milyar dolardan fazla rezerv yakılmasını, toplumsal meşruiyetinin büyük ölçüde aşınmasını ve toplumsal muhalefet ile kurumsal muhalefeti organik şekilde birleştirerek belki de yakın tarihimizde hiç görülmemiş şekilde muhalefete momentum kazandırmayı göze alarak İmamoğlu’nu tutuklayan Erdoğan rejiminin seçim yoluyla iktidar değişimine izin vermeyeceğini kabullenmek gerekiyor.

Kamu önünde dindarlık insanların yetişmesinde bu ilk aşamalara güç katar. İnsanlar sırf görünmek için oruç tutar, bir cemaate ait olmak için dua eder, saygı görmek için alkolden uzak durur. Ahlak pusulası dıştadır, dış dünyadadır. Bir şeyin doğru ya da yanlış olması kimin gözünün sizin üstünüzde olmasına bağlıdır. Böylece yolsuzluk inanç eksikliği yüzünden değil, inanç yüzeyde kaldığı için artar. Kohlberg’in adaletsiz kanunları sorgulayan, ahlak ilkelerini savunan yüksek aşamaları bağımsız bir düşünce gerektirir. Cesaret gerektirir. Rahatlama ihtiyacı ya da otorite saplantısı olan bir ortamda gelişmez bunlar. Böyle şeylerin sabırla, erken yaşlarda, tekrar tekrar öğretilmesi gerekir.

Böyle bir yapıda, ekonomik sistemin geçirdiği dönüşümün yalnızca piyasa mekanizmasını değil, toplumsal yapıyı ve toplumdaki bireylerin hayat tarzını da etkilediği aşikardır. Kalkınmacı devletin tabutuna çakılan her çivinin toplumdaki bir karşılığı olarak; neoliberal devlette yurttaşın yerini müşterilerin alması, tüketimin önceki dönemlerden farklı olarak popüler kültürün bir parçası ve bu yeni toplumsal yapıda tüketme eyleminin ihtiyacın ötesinde bireyin kimlik inşasında bir araç haline gelmesi ortaya çıkmıştır. Tüketim mallarının toplumun gündelik işleyişinde ihtiva ettiği anlamın artmasıyla yaratılan tüketim toplumu, esasında bu dönemki iktisat politikalarının doğal bir sonucu ve tamamlayıcısıdır.